Καληνύχτα, κύριε Μονταλμπάνο! Στο καλό, Αντρέα Καμιλλέρι!
Όσο και αν σκύβετε στο χάρτη της Σικελίας, δεν θα βρείτε ποτέ την πόλη Βιγκάτα. Ακόμη κι αν επιμείνετε, ακόμη κι αν ψάχνετε σχολαστικά όλες τις παραλιακές πολιτείες κοντά στο Αγκριτζέντο, άδικος κόπος.
Πώς να φανταστούμε ότι η γενέτειρα του Σάλβο Μονταλμπάνο είναι «κατασκευασμένη»; Πώς να δεχτούμε ότι πρόκειται για μια πόλη αριστοτεχνικά επινοημένη; Είναι εξαιρετικά «ζωντανή» η Βιγκάτα στα αστυνομικά μυθιστορήματα του Αντρέα Καμιλλέρι. Ο Μονταλμπάνο, μυθιστορηματικός ήρωας, δημιούργημα του Καμιλλέρι, διασχίζει τα δρομάκια της και περπατάει στις γειτονιές της. Στο λιμάνι της αναλαμβάνει τη διάσωση προσφύγων.
Ο ταλαντούχος Σικελός μυθιστοριογράφος, σεναριογράφος και σκηνοθέτης Αντρέα Καμιλλέρι (Πόρτο Εμπέντοκλε, 1925 – Ρώμη, 2019), που μας άφησε οριστικά το Καλοκαίρι που πέρασε, πλάθει τον αστυνόμο Σάλβο Μονταλμπάνο, γέννημα – θρέμμα της Βιγκάτα, κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσή του. Ο αστυνόμος, όπως ακριβώς και ο λογοτεχνικός του πατέρας, ο Καμιλλέρι, αντιμετωπίζει με σεβασμό όλους τους ανθρώπους, κατανοεί τις δυσκολίες τους και στέκεται δίπλα τους ή απέναντί τους ανθρώπινα. Χαρακτηριστικό του η ευρύτητα πνεύματος. Ακολουθεί το πνεύμα του νόμου και αναλαμβάνει πλήρως τις όποιες ευθύνες, όντας ο σταθερός ήρωας, σχεδόν, όλων των αστυνομικών μυθιστορημάτων του Καμιλλέρι. Είναι παιδί του Νότου. Ζει στον (πλαστό) οικισμό Μαρινέλλα. «Πατέρας» και «γιος», τώρα πια, έχουν ξεπεράσει τα γεωγραφικά σύνορα της πατρίδας τους.
Το σπίτι του Μονταλμπάνο είναι απέναντι από τη θάλασσα. Ακούει τα κύματα. Κάνει περιπάτους για να βάλει σε τάξη τις σκέψεις του. Περπατάει μέχρι το φάρο για να χωνέψει, γιατί αγαπά τα νόστιμα φαγητά και δεν διστάζει να τρώει παραπάνω. Όταν επιτρέπει ο καιρός, τρώει το δείπνο στη βεράντα του. Απολαμβάνει στο έπακρον γεύσεις απλές, αυθεντικές, μεσογειακές. Νιώθει ότι η ώρα τού φαγητού είναι ιερή. Όταν δοκιμάζει καλομαγειρεμένα φαγητά, μακαρόνια με αχιβάδες λ.χ. ή σαλάτα με θαλασσινά ή ζυμαρικά με αυγοτάραχο, βρίσκεται στον έβδομο ουρανό.
Προτιμά ψάρι, θαλασσινά και τοπικά σικελικά γλυκά, όπως το κανιόλι. Τις απλές καθημερινές μικροαπολαύσεις, ο Μονταλμπάνο τις δοκιμάζει με κέφι. Τις χαίρεται. Είναι γευσιγνώστης ή απλώς καλοφαγάς; Η Αντζελίνα, η γυναίκα που του μαγειρεύει με τέχνη και αφοσίωση, πάντα του επιφυλάσσει κάτι καλό. Στην ταβέρνα του Έντσο – εκεί πηγαίνει συχνά- και πάλι τρώει «σπιτικό» φαγητό.
Συνεργάζεται μια χαρά με τους συναδέλφους του. Είναι γενναιόδωρος μαζί τους. Ο Αουτζέλλο, ο Φάτσιο και, κατά έναν τρόπο, ο Καταρέλλα είναι οι μόνιμοι συνεργάτες του. Έχουν καλή χημεία μεταξύ τους. Η δουλειά τους άλλωστε είναι επικίνδυνη.
Ο Καμιλλέρι προσφέρει στον ήρωά του μια ζωή πλούσια σε εμπειρίες, σκέψεις, αισθήματα και προβληματισμό. Γράφει μια αστυνομική ιστορία, αλλά σκοπός του είναι να αναδείξει πτυχές της σύγχρονης ζωής, προσωπικής, κοινωνικής και πολιτικοοικονομικής. Ξεπερνώντας τα όρια του αστυνομικού είδους, σχολιάζει με βλέμμα κριτικό τον δημόσιο βίο και καταγράφει με διάθεση ρεαλισμού την παρούσα πραγματικότητα. Υπενθυμίζει τις σκοτεινές πλευρές της δημόσιας ζωής. Στα κείμενά του εκβάλλουν πολλά λογοτεχνικά είδη. Επομένως, δεν δίνει στον μυθιστορηματικό Μονταλμπάνο την κλασική ταυτότητα του ντέντεκτιβ.
Του επιφυλάσσει μια πιο γενναία και πιο ολοκληρωμένη ζωή. Τον βάζει αντιμέτωπο με ισχυρά πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα, με τη Μαφία του Νότου, με πληρωμένους δημοσιογράφους, με βουλευτές – μαριονέτες, με δικαστές διεφθαρμένους, με ένα σαθρό δημόσιο βίο. Η θεματική του Καμιλλέρι κινείται σε ένα σύγχρονο κοινωνικό πλαίσιο και, ενώ ο καμβάς της είναι αστυνομικός, η ουσία της παραπέμπει σε κοινωνικοπολιτικό μυθιστόρημα, όπως συμβαίνει με τα κείμενα του δικού μας Πέτρου Μάρκαρη.
Και ο αναγνώστης δεν αρκείται μόνο στην παρακολούθηση της πλοκής. Δεν ικανοποιεί μόνο την περιέργειά του, καθώς διαβάζει τα βήματα εξιχνίασης ενός εγκλήματος. Δεν ενδιαφέρεται μόνο να μάθει τον δολοφόνο. Βυθίζεται σε πτυχές της ζοφερής επικαιρότητας, καθώς συνειδητοποιεί ότι το σύστημα έχει τεράστια δύναμη. Ταυτόχρονα, όμως, ελπίζει, καθώς νιώθει ότι παντού υπάρχουν χαραμάδες, από όπου μπορεί να περάσουν ακτίνες φωτός. Ο Σικελός λογοτέχνης αφήνει στον αναγνώστη μια γεύση ελπίδας.
Γι΄αυτό πλάθει τον ήρωά του με σπάνια υλικά. Τιμιότητα, ανθρωπιά, αίσθημα καθήκοντος, ευαισθησία, ευελιξία, χιούμορ, όλα τα καλά διαθέτει ο Μονταλμπάνο. Είναι ένας συμπαθέστατος άνθρωπος, σχεδόν γοητευτικός. Τον πρωτογνωρίσαμε, όταν ήταν 45 ετών. Τώρα πια έχει περάσει τα 60. Διατηρεί πάντα τα ίδια χαρακτηριστικά. Είναι αιώνια αρραβωνιασμένος με την Λίβια, που ζει στην πόλη Μποκκαντάσσε, κοντά στη Γένοβα. Ζει, στην πραγματικότητα, σαν εργένης. Επικοινωνούν τηλεφωνικά και ανταμώνουν σε ολιγοήμερες διακοπές. Μαλώνουν, φιλιώνουν, θυμώνουν, πεισμώνουν, αγαπιούνται. Η γνωστή ιστορία. Κοντά στην Λίβια αισθάνεται, συχνά, αμήχανος.
Με τους συνεργάτες του, αντίθετα, είναι πιο χαλαρός. Αστειεύεται. Διαθέτει χιούμορ και δεν διστάζει να εκφράσει λεπτή ειρωνεία: «Τι καλός! Εξαιρετική ερμηνεία! Αν το ξαναπαίξεις τόσο εκφραστικά, θα σου σφυρίξω τη μουσική υπόκρουση», λέει χειροκροτώντας τον υπαστυνόμο Αουτζέλλο, που, συχνά, υπερβάλλει, όντας, συνήθως, μακριά από την αλήθεια (Η άλλη άκρη του νήματος).
«Ο Μονταλμπάνο έχει μια ισχυρή αίσθηση δικαιοσύνης, μιας δικαιοσύνης που δεν συμφωνεί πάντα με τη δικαιοσύνη των δικαστηρίων. Είναι μια προσωπική δικαιοσύνη», λέει ο δημιουργός του. Πράγματι, ο αστυνόμος είναι ανθρώπινος. Έχει μυαλό και συναισθήματα. Χαμηλώνει το βλέμμα του, όταν διασταυρώνεται «με τα απελπισμένα βλέμματα (των προσφύγων)» (Η άλλη άκρη του νήματος). Συμπεριφέρεται με ανθρωπιά, , ειδικά στους ταπεινούς και σ τους κατατρεγμένους, καθώς διαθέτει εσωτερική ευγένεια, καλλιέργεια και μυαλό. Θυμίζει τον Καμιλλέρι, που έλεγε ένα χρόνο περίπου πριν πεθάνει: «Ο φασισμός εξαπλώνεται και νομιμοποιείται, και είναι ο χειρότερος εφιάλτης μου».
Προσωπικά, εκτιμώ πολύ τη σύλληψη του Καμιλλέρι. Ο αστυνόμος του είναι, σχεδόν, διανοούμενος. Διαβάζει, ξέρει λογοτεχνία και ακούει κλασική μουσική. Καθημερινά αποδεικνύει το ήθος του, χωρίς να κομπάζει, χωρίς να επιζητεί τον έπαινο. Η δράση του πάει μαζί με τις ηθικές αρχές: «Αν δεν είμαι εκατό τοις εκατό σίγουρος, δε στέλνω έναν άνθρωπο στη φυλακή ούτε για μια μέρα» (Η άλλη άκρη του νήματος). Είναι ένας γοητευτικός μυθιστορηματικός χαρακτήρας.
Γιατί γίνεται στον αναγνώστη τόσο συμπαθής; Ίσως γιατί είναι ένας έντιμος αφανής καθημερινός άνθρωπος, που έχει την αίσθηση του καθήκοντος. Ίσως γιατί είναι προσιτός. Ίσως γιατί μοιάζει με δεκάδες καλών ανθρώπων, που κοντεύουμε να ξεχάσουμε ότι υπάρχουν. Ίσως γιατί δίνει έμπρακτα μια ελπίδα. Θα μπορούσαμε να πιούμε ένα κρασάκι μαζί του, να αστειευτούμε, να μιλήσουμε για βιβλία και μουσική, να μοιραστούμε τους εφιάλτες μας και τις ελπίδες μας. Αυτό μας λέει και ο δημιουργός του, ο Καμιλλέρι: «Ήθελα να δώσω ζωή σε κάποιον που θα μπορούσατε να τον προσκαλέσετε ήρεμα στο σπίτι σας για δείπνο».
Ο συγγραφέας δανείζει το προσωπείο του στον λογοτεχνικό του ήρωα. Του δανείζει τη φωνή και την ιδεολογία του. «Δεν θέλω κανένας … να ανακατεύεται μ’ αυτές τις ιστορίες … Εκείνοι που θα μείνουν άνεργοι είναι οι εργάτες. Κι εμείς θα τους δείρουμε κι από πάνω;». Όταν προκηρύσσεται μια απεργία, ακούμε τον Μονταλμπάνο να λέει στους συνεργάτες του: « Δεν θα ήθελα να κάνουμε κακή εντύπωση. Πρέπει να έχουμε σημαντική παρουσία στη διαδήλωση. Συνεννοηθήκαμε;» (Το παιχνίδι με τους καθρέφτες). O λογοτεχνικός πατέρας κληροδοτεί στο δημιούργημά του τα δικά του χαρακτηριστικά.
Ο Καμιλλέρι σιώπησε οριστικά στις 17 Ιουλίου 2019, στα ενενήντα τρία του χρόνια. Έγραφε λιτά, χωρίς σχοινοτενείς ανώφελες περιγραφές. Διαβάζουμε σε όλα τα έργα του μια αφήγηση που κυλάει γρήγορα, είναι κατανοητή και, ταυτόχρονα, απολύτως λογοτεχνική. Θα βρεθούν, άραγε, στα συρτάρια του σελίδες με ήρωα τον «γιο» του, που θα αποχαιρετά οριστικά πια το ευρύτατο αναγνωστικό του κοινό; Θα υπάρξει ένα ακόμη τελευταίο βιβλίο; Μήπως ο Αντρέα Καμιλλέρι δεν έχει σιωπήσει ακόμη οριστικά;
Εύη Ζερβού Καλλιακούδη
Το πατάρι των αναγνώσεων 
Σχολιάστε