Έλα τώρα, τελείωνε! Αλίκης Χιωτάκη, Αλεξάνδρας Ζερβού, Κέδρος, 2017
Ένα διαφορετικό βιβλίο γνώσεων
Οι θεωρητικοί της Παιδικής Λογοτεχνίας υποστηρίζουν ότι τα «βιβλία γνώσεων» αποτελούν μια ξεχωριστή και ευδιάκριτη κατηγορία βιβλίων. Οι φανατικοί αναγνώστες, ομολογώ ότι τα αντιμετωπίζουμε με μια κάποια επιφύλαξη, γιατί, πολλές φορές, στη σύγχρονη εκδοτική πραγματικότητα στον τόπο μας, αυτά τα βιβλία ακολουθούν μια σχολική λογική συγκέντρωσης πληροφοριών. Πόσο θελκτικό μπορεί να είναι ένα βιβλίο που απευθύνεται σε παιδιά, εφήβους ή ενηλίκους και έχει πρόθεση να διδάξει, να κατευθύνει και να μεταδώσει γνώσεις;
Στο βιβλίο γνώσεων Έλα τώρα, τελείωνε! ο Άλεξ, ο δεκάχρονος ήρωας, καταφέρνει να ανατρέψει τη λογική του διδακτισμού, καθώς με ανεπιτήδευτο αυθορμητισμό αποφασίζει να μας μιλήσει για τον κόσμο του, τον κόσμο του αυτισμού. Απευθύνεται σε όλους μας, μικρούς και μεγάλους, και με μια ενθουσιώδη παιδικότητα μας παίρνει από το χέρι για να μας κάνει κοινωνούς της περιπέτειάς του. Ήσυχα, χαλαρά, σχεδόν χαμηλόφωνα, ωστόσο προσωπικά και συναισθηματικά μάς αυτοσυστήνεται. Καθώς αφηγείται, έχει έννοια τον αναγνώστη, τον ρωτάει, του αποκαλύπτει τις συνήθειες, τις εμμονές, τις δυσκολίες και τις ευκολίες του, βάζει τα βιώματά του σε σειρά για να διευκολύνει την πρόσληψη, μοιράζεται την έντονη συναισθηματική του φόρτιση. Δημιουργεί κλίμα οικειότητας.
Μας κάνει συχνά να χαμογελάμε με τις απορίες και τα σχόλιά του. Μας συγκινεί με την αφέλειά του. Νιώθουμε ότι επικοινωνούμε μαζί του. Η αφήγηση του Άλεξ έχει αποδέκτη τον αναγνώστη και ο αναγνώστης κατανοεί τη ζωή αυτού του παιδιού, που δεν είναι όπως τα άλλα παιδιά.
Δημιουργούμε μια συναισθηματική σχέση με τον Άλεξ. Ακούμε τη φωνή του δροσερή, φοβισμένη, παραπονεμένη, αποφασιστική. Τον γνωρίζουμε βαθιά μέσα από την αφήγησή του. Είναι ένα αγόρι ιδιαίτερο και πολύ δημιουργικό. Ζωγραφίζει με προσωπικό τρόπο και νιώθουμε τη χαρά του, όταν καταφέρνει να φτιάξει «δυο ολόιδια στρογγυλά φεγγαράκια, … ένα στάχυ ψηλό, …μια λίγο παράξενη, πολύ σκούρα καφετιά μαργαρίτα, … ένα χρυσοκίτρινο ηλιοτρόπιο πολύ σοβαρό …». Στον δικό του κώδικα είναι οι αγαπημένοι του. Όπως ζωγραφίζει, έτσι βλέπει τον κόσμο. Ο κόσμος του είναι πλασμένος με αγνότητα, το βλέμμα του έχει την απορία του νεοφώτιστου και οι αντιδράσεις του εκδηλώνονται ελεύθερα και αυθόρμητα. Μου θυμίζει τον ήρωα του Saint Exupery, τον Μικρό Πρίγκιπα.
Ο Άλεξ είναι ο Μικρός Πρίγκιπας στη χώρα του αυτισμού. Μαθαίνει σιγά σιγά να συνδέεται με τους ανθρώπους και, τελικά, βήμα βήμα δημιουργεί σχέσεις αγάπης και εμπιστοσύνης. Αισθάνεται ήρεμος, χαλαρός, καθησυχασμένος και απελευθερωμένος, όταν ακούει τη χαμηλή φωνή της Δανάης που «ακουγόταν ευχάριστα». Αρχίζει να αναγνωρίζει τα συναισθήματά του. Χαίρεται, όταν αισθάνεται ασφάλεια και αποδοχή. Μπαίνει στη διαδικασία απόλαυσης, όταν αναγνωρίζεται.
Καταλαβαίνει τα συναισθήματα των άλλων: «Η Δανάη τώρα φαινόταν τόσο ευχαριστημένη, που έβγαλε και το αστείο ροζ σκουφί της. Εγώ δεν της τράβηξα τα μαλλιά…». Απολαμβάνει τις «σιωπηλές κυρίες» στην Πινακοθήκη. Δημιουργεί φιλίες με τον Τζακ και τον Μάικλ. Ξεδιπλώνει τη δημιουργικότητά του στο εργαστήρι ξυλουργικής. Μεγαλουργεί στη Σχολή ζωγραφικής, όταν ανατρέπει τις οδηγίες και αποφασίζει να βάλει τα δικά του χρώματα και να αποτυπώσει τα μύχια συναισθήματά του. Απολαμβάνει τη θαλπωρή της αίθουσας, όσο έξω κάνει κρύο. Θυμώνει, όταν τα βήματά του τον οδηγούν σε συναντήσεις απρόσμενες. Νιώθει ένταση και εκνευρισμό, όταν οι ήχοι που τον περιβάλλουν είναι πιο έντονοι από όσο ο ίδιος αντέχει. Είναι ένα παιδί που έχει την τύχη να περιβάλλεται από ανθρώπους που του δίνουν χώρο, που το σέβονται και το αγαπούν. Η ζωή του, όμως, ακόμη και όταν φαίνεται παιγνιώδης, είναι επίπονη.
Την παιδαγωγό του, τη Δανάη, ένα δροσερό χαριτωμένο κορίτσι, περσόνα, προφανώς, της συγγραφέως – ψυχολόγου, την βλέπουμε με τα μάτια του Άλεξ. Είναι πολύ ανθρώπινη και ευαίσθητη. Είναι «παιδί του Νότου». Αποδέχεται και ενθαρρύνει τον Άλεξ. Πιστεύει στα ταλέντα του. Θαυμάζει τη δημιουργικότητά του. Του προσφέρει άπειρα ερεθίσματα. Τον βάζει σε διαδικασίες εξέλιξης. Και είναι ωραίο που όσο πιο καλά γνωρίζει τον Άλεξ, τόσο πιο ουσιαστικά γνωρίζει και κατανοεί τον εαυτό της.
Διαβάζουμε ένα συγκινητικό, αλλά καθόλου μελοδραματικό κείμενο που μιλάει με ειλικρίνεια για τον αυτισμό, χωρίς καθόλου να χρησιμοποιεί τη λέξη «αυτισμός». Αγγίζουμε την ουσία της ανάγνωσης, καθώς, ανάμεσα σε μας και το κείμενο, διαμορφώνεται μια αμφίδρομη σχέση, θεμελιωμένη στην αισθητική της γλώσσας, το καλοδουλεμένο σενάριο και την καλοδεμένη υπόθεση. Και είναι, πράγματι, σπάνιο ένα βιβλίο γνώσεων να διατηρεί τα χαρακτηριστικά της γνήσιας λογοτεχνικότητας.
Η ιστορία μας, παρόλο που μοιάζει με παραμύθι, φαίνεται να είναι αληθινή. Πρόκειται για ιστορία – σύνθεση περισσότερων πραγματικών ιστοριών, που γράφει η ψυχολόγος συγγραφέας Αλίκη Χιωτάκη. Η συγγραφέας συνεργάζεται με παιδιά που έχουν αυτισμό στο φορέα Tailor Ed Foundation, στη Βρετανία. Η Αλεξάνδρα Ζερβού, καθηγήτρια Παιδικής Λογοτεχνίας, πρόσθεσε τα επεξηγηματικά σχόλια και τις ερωτήσεις, στοιχεία που χαρακτηρίζουν τα βιβλία γνώσεων. Μας βοηθούν να μην ξεχάσουμε την ουσία του βιβλίου και, βέβαια, χρειάζεται να προσεγγιστούν ελεύθερα και όχι «σχολικά». Ο αναγνώστης, μικρός ή μεγάλος, ξαναπερπατάει το δρόμο της αφήγησης, ξανασκέφτεται την ιστορία και, κυρίως, την νοηματοδοτεί με τον δικό του τρόπο.
Έχω την αίσθηση ότι η ανάγνωση αυτού του φαινομενικά απλού, και ωστόσο πολυεπίπεδου κειμένου, που σκόπιμα αποφεύγει αφηρημένες θεωρίες και πολύπλοκους νοητικούς συλλογισμούς, μετατρέπεται σε μια προσωπική πνευματική και ερμηνευτική οδοιπορία, που αποκαλύπτει στον κάθε έναν από μας κάτι διαφορετικό.
Ε. Ζ. Κ.
Το πατάρι των αναγνώσεων 
Σχολιάστε