Βιβλία στην καλοκαιρινή βαλίτσα!

Όλοι μας ξέρουμε ότι δεν υπάρχουν βιβλία καλοκαιρινά και βιβλία χειμωνιάτικα. Θα έλεγα ότι αισθάνομαι αμήχανα όταν οι προτάσεις ανάγνωσης βιβλίων συνδέονται, κυρίως, με την εποχή του καλοκαιριού. Ωστόσο οι ώρες του καλοκαιριού, χωρίς καθήκοντα, χωρίς τρέξιμο,  κάποτε μοιάζουν ατέλειωτες. Ευκαιρία για να διαβάσουμε αργά και απολαυστικά τα βιβλία μας. Έτσι λοιπόν  γράφω κι εγώ, ομολογώ με αμηχανία,  για τα λιγοστά βιβλία, που έβαλα στη βαλίτσα μου αυτό το καλοκαίρι. Πήρα μαζί μου  τρεις Γάλλους συγγραφείς και δυο Έλληνες. Τα βιβλία τους κυκλοφόρησαν πρόσφατα. 

Με τη ματιά της Εύης Ζερβού Καλλιακούδη

• Για πολλούς λόγους δεν αποχωρίζομαι τον Γάλλο Ζαν – Πολ Ντιντιελοράν. Μου μεταδίδει την αίσθηση του καλού, επιδρώντας παραμυθητικά στην ψυχή. Στο τελευταίο του βιβλίο Η ζωή που φεύγει (Πατάκης, 2021) βρίσκω και πάλι το χιούμορ, την  ανθρωπιά, την τρυφερότητα, τις μικρές ή μεγάλες ανατροπές, τους απρόσμενα συμπαθητικούς ανθρώπους,  στοιχεία που χαρακτηρίζουν τη γραφή του.  Ο αφηγητής του πρωινού τρένου, το πρώτο μυθιστόρημα του Γάλλου λογοτέχνη, μας έδειξε τη φωτεινή πλευρά της ζωής. Το δεύτερο μυθιστόρημά του, που κυκλοφόρησε τον προηγούμενο μήνα, είναι ένα βιβλίο το ίδιο ευχάριστο, δροσερό κι ευκολοδιάβαστο. Και όμως μιλάει για δύσκολα θέματα,  όπως είναι τα γηρατειά, η αρρώστια και ο θάνατος. Πώς μια τόσο ζοφερή πραγματικότητα μετατρέπεται σε τραγούδι της ζωής, μόνο ο Ντιντιελοράν το ξέρει, που μεταγγίζει στον αναγνώστη έναν αέρα αισιοδοξίας, προτείνοντας την κατάφασης της ζωής. Ο συγγραφέας μας είναι άλλωστε σπουδαίος παραμυθάς και μαζί με την Μανέλ, τον Μαρσέλ, τον Αμβρόσιο, τον Σαμουήλ , την Μπετ, την Μαντλέν, την Γκισλέν, τον δρ Ζερβέζ, τον σκηνοθέτη Ζαν – Λουί  αποκαλύπτει τις πιο θετικές και τις πιο ευαίσθητες αποχρώσεις του ταξιδιού της ζωής. Το βιβλίο το έβαλα στη βαλίτσα μου, καθώς  νιώθω ότι μου προσφέρει το πιο καθαρό και  αναζωογονητικό αεράκι.   
• Τα πιο γλυκά συναισθήματα κινητοποιεί το αφήγημα Ο γατούλης πέθανε (Στερέωμα, 2021) του Ξαβιέ ντε Μουλέν. Ο τίτλος τα λέει όλα.  Μια απλή και τρυφερή βιωματική ιστορία,  γραμμένη με τη δημοσιογραφική πένα του Ξαβιέ ντε Μουλέν, που, νομίζω, αγγίζει όλους, παιδιά, εφήβους και μεγάλους, εκείνους που αγαπούν υπερβολικά τα ζώα, αλλά και εκείνους που τα αντιμετωπίζουν αδιάφορα. Άλλωστε και ο συγγραφέας,  για παραπάνω από  ένα χρόνο αρνιόταν σθεναρά τη φιλοξενία του μικρού γατούλη σπίτι. Όταν, επιτέλους, υποχώρησε στο επίμονο οικογενειακό αίτημα, ένιωσε ότι ένα ζωάκι έχει μια θέση στη ζωή του σπιτιού. Με ποιητική, θα έλεγα γλώσσα, που αποδίδει λεπταίσθητα η μεταφράστρια Μαρία Παπαδήμα, ο συγγραφέας άλλοτε απευθύνεται στον αναγνώστη και άλλοτε, με τη δευτεροπρόσωπη γραφή, μιλάει στον χαμένο πια γατούλη,  θυμίζοντας καλές αναμνήσεις, συναισθηματικές καταστάσεις, γέλια, μικρές περιπέτειες. «Φαντάσου, γατούλη μου, να ζούσαν γατίσια οι άνθρωποι. Οι ερωτευμένοι θα μιλούσαν μεταξύ τους στο εστιατόριο, χωρίς να απαντούν στο πρώτο μήνυμα που θα λάμβαναν στο smartphone τους , χωρίς να μετρούν νοερά τα likes που απέσπασε η φωτογραφία ενός φαγητού που μόλις έφτασε στο τραπέζι τους».  Στην πραγματικότητα ο ντε Μουλέν,  μιλώντας για το θάνατο και την απώλεια, αναφέρεται στη ζωή, που ξεχνάμε να τη ζήσουμε στον παροντικό χρόνο, ξεχνάμε να ζήσουμε το τώρα.  Από την ιστορία περνούν ένα σωρό πρόσωπα: παιδιά, γυναίκες, γιαγιάδες, η κτηνίατρος Ζοέ Λακρουά, ψύχραιμοι συνάδελφοι. Όλοι σχεδόν  έχουν μια θετική πλευρά, που ο συγγραφέας εύκολα την ξεχωρίζει και νιώθει ευγνωμοσύνη. Σαν άσκηση εμπιστοσύνης,  διάβασα το βιβλίο.  Μου χρειάζεται πάντα, όχι μόνο το καλοκαίρι.
• Τον  Ερίκ Βυϊγιάρ, τον τρίτο Γάλλο συγγραφέα,  τον ξεχώρισα, όταν για πρώτη φορά έπεσε στα χέρια μου το σπουδαίο βιβλίο του Ημερήσια διάταξη. Μου άρεσε, γιατί γράφει ορμητικά, λέει τα πράγματα με το όνομά τους, χρησιμοποιεί την ξεκάθαρη ειρωνεία, είναι αμείλικτος με τους ενόχους του ναζισμού, που έχουν ξεχαστεί, κι ωστόσο ζουν και βασιλεύουν διαχρονικά  (τουλάχιστον οικονομικά).  Το καινούργιο βιβλίο του με τίτλο Ο πόλεμος των φτωχών ( Πόλις, 2021), είναι ιστορική μυθοπλασία, που αναφέρεται σε μια άγνωστη λαϊκή εξέγερση του 16^ου αιώνα στην κεντρική Ευρώπη, τα χρόνια των θρησκευτικών συγκρούσεων. Ανάμεσα σε πλήθος «προφητών» και κυρίαρχες αντιλήψεις που επαγγέλλονται ισότητα και δικαιοσύνη στην άλλη ζωή ή την κατάργηση προνομίων στην παρούσα ζωή, ο Τόμας Μύντσερ,   οραματιστής θεολόγος, με πάθος, αποφασιστικότητα και δυναμισμό συσπειρώνει χωρικούς και απόκληρους των πόλεων, στοχεύοντας στη δικαιοσύνη και την ισότητα. Γιατί διαβάζω αυτό το βιβλίο; Επειδή το βρίσκω επίκαιρο. Είναι σαν να αναφέρεται σε  κάθε εποχή εκφασισμού και όχι μόνο στην εξέγερση του 1524. Το βιβλίο μού φέρνει στο μυαλό  τον πεσιμιστικό  στίχο «Καληνύχτα, Κεμάλ, αυτός ο κόσμος δεν θα αλλάξει ποτέ», από τον δίσκο Αντικατοπτρισμοί  του Χατζηδάκι.  
• Για διαφορετικούς εντελώς λόγους προσθέτω στη βαλίτσα τα Αμφίβια τέρατα (Μεταίχμιο, 2021)του Κώστα Πούλου. Μου αρέσει η μικρή φόρμα και απολαμβάνω τον  πυκνό λόγο. Σαράντα σύντομα κείμενα,  πιθανότατα βιωματικής αφετηρίας, σε προκαλούν  με τα  αμφίσημα τοπία, τους αφηγητές που κρύβουν μικρές εκπλήξεις, τους ανθρώπους που απελπίζονται ή ονειρεύονται,  τις ασπρόμαυρες φωτογραφίες, που έχει τραβήξει ο ίδιος ο συγγραφέας και σε αναγκάζουν να τις δεις σε διάλογο με το κείμενο. Η μικρή φόρμα σαν πειραματισμός ή  σαν ψίθυρος υπονοεί μια μεγαλύτερη ιστορία. Ο αναγνώστης καλείται να την ανασυνθέσει μετατρέποντας την «αδυναμία» της μικρής φόρμας σε ισχυρό πλεονέκτημα.

Το φανταστικό διακόπτεται από το ρεαλιστικό και το υπερρεαλιστικό εμφιλοχωρεί στο πραγματικό. Ο αναγνώστης και πάλι καλείται να ξεδιαλύνει, όσο γίνεται, αυτό το παιχνίδι. Και πρέπει να φτάσει στην τελευταία σελίδα για να αποκωδικοποιήσει τον τίτλο Αμφίβια τέρατα. Ποιος το φανταζόταν ότι πρόκειται για δέντρα που φύονται στο βυθό των λιμνών; Αυτές οι ανεπαίσθητες ανακαλύψεις  ισοδυναμούν με μικρές  πνευματικές ασκήσεις και βάζουν  τον αναγνώστη σε μια γοητευτική περιπέτεια.  Γι΄αυτό το λόγο, ίσως,  το βιβλίο ταιριάζει στις καλοκαιρινές αποδράσεις.   

• Πολλά σκηνικά σε έναν σχετικά περιορισμένο χώρο, εμφανίζονται στις Ώρες κοινής ανησυχίας (Μεταίχμιο 2021), συλλογή διηγημάτων  της Μαίρης Κόντζογλου. Τα πάντα συμβαίνουν τώρα, τις μέρες της καραντίνας,   σε δυο πολυκατοικίες  που βρίσκονται απέναντι, στην οδό Ανεξαρτησίας, έναν δρόμο που τις χωρίζει, κυριολεκτικά και μεταφορικά, τις αντιπαραθέτει, αλλά  και, με έναν τρόπο  τις ενώνει. Και στις δυο πολυκατοικίες, που έχουν διαφορετικά οικονομικοταξικά γνωρίσματα, ζουν άνθρωποι μοναχικοί, αδιάφοροι, χωρίς χαρά, χωρίς αυτοεκτίμηση, χωρίς διεξόδους, κάπως καταθλιπτικοί. Μια συνταξιούχος φιλόλογος, ένας μικρός που κάνει ποδήλατο στο μπαλκόνι του, ο στρατηγός εν αποστρατεία με το χαρακτηριστικό όνομα,  η Μαργκό, η Χαρά – Μαρία και ο  Αλκιβιάδης- Γιάννης,  η Μάρλεν, ο Θράσος, μια πινακοθήκη χαρακτήρων περνούν από τα δώδεκα διηγήματα. Ζουν ή ψευτοζούν, μισούν, πλήττουν, ονειρεύονται, παρατηρούν και παρατηρούνται, παρακολουθούν και παρακολουθούνται. Την περίοδο του εγκλεισμού,  οι άνθρωποι των πολυκατοικιών δεν ησυχάζουν.  Έτσι προέκυψε και ο κάπως παράξενος τίτλος « Ώρες κοινής ανησυχίας», που με τρόπο παιγνιώδη αντιστρέφει τη γνωστή φράση και αποκαλύπτει ένα χαρακτηριστικό της γραφής της Κόντζογλου:   το σοβαρό συνυπάρχει με το κωμικό, το βαρύ εναλλάσσεται με το ανάλαφρο. Γιατί το έβαλα στην καλοκαιρινή βαλίτσα; Μα γιατί παρατηρώντας τους απέναντι, στην πραγματικότητα παρατηρούμε τον εαυτό μας. Είμαστε εμείς, ο εαυτός μας και το βιβλίο μας- έναυσμα. Και οι τέσσερις τελευταίες λέξεις έχουν νόημα.  «Φοβάμαι. Αλλά θα προσπαθήσω».

Τα βιβλία που ξεχωρίζουμε κάθε φορά, νομίζω, ταιριάζουν στα όνειρά μας  και τους πόθους μας. Μας ωθούν, ίσως, να επαναξιολογήσουμε ή να ισχυροποιήσουμε τη σχέση μας με το σήμερα και το αύριο. Κυρίως, μας παροτρύνουν για  μια δημιουργική σχέση με ιδέες,  πρόσωπα και πράγματα.   

Καλό καλοκαίρι. Αν όλα πάνε καλά, συναντιόμαστε τον Σεπτέμβρη.