Το αγόρι με τη βαλίτσα, διασκευή Ξ. Καλογεροπούλου

Οι  Οδύσσειες των Παιδιών

Αυτές τις μέρες δοκιμάζεται επικίνδυνα η ανθρωπιά μας. Μόνιμο καταφύγιο η συντροφιά με συγγραφείς και εικονογράφους, που δίνουν  πυξίδες πλεύσης, καθώς μας υπενθυμίζουν ότι η Λογοτεχνία τής προσφυγιάς δεν έχει σύνορα. Η Παιδική Λογοτεχνία αποδεικνύεται ιδιαίτερα παραμυθητική,  γιατί, ενώ δεν αποσιωπά φορτισμένα θέματα,  τα ακουμπάει γλυκύτερα.

Με τη ματιά της  Εύης Ζερβού Καλλιακούδη

Ποιος δεν θυμάται τρία εμβληματικά πια  βιβλία, που μιλούν για  ξεριζωμό, διαφορετικού είδους κάθε φορά, και απευθύνονται σε παιδιά ή εφήβους;  Ο θείος Πλάτων, 1975¹ της Α. Ζέη, το Παιχνίδι χωρίς κανόνες, 1982 ¹ της Γ. Γρηγοριάδου-Σουρέλη (1930-2016) και Το άγαλμα που κρύωνε 1999 ¹ Χ. Μπουλώτη. Είναι βιβλία, που  είχαν συγκινήσει τα παιδιά μου, και λίγο πιο πριν τα είχα αγαπήσει κι εγώ.

Ξεφυλλίζοντας ένα μελαγχολικό βιβλίο για παιδιά, Το αγόρι με τη βαλίτσα    (διασκευή Ξ. Καλογεροπούλου από θεατρικό κείμενο του Μ. Κένι, εικ. Β. Σελιμάς, Πατάκης, 2016), στεκόμαστε στην εφιαλτική εικόνα της απειλητικής θάλασσας.  Δυο παιδιά χάνονται πίσω από τα τεράστια κύματα, δίπλα στο καράβι. Τα κύματα, σχεδόν,  τα καταπίνουν. Ο καπετάνιος, όπως καταλαβαίνουμε μετά την ανάγνωση του κειμένου, ακίνητος στο κατάστρωμα,  κοιτάζει ανέκφραστος. Καμιά απόπειρα διάσωσης.

Ο εικονογράφος δεν χρησιμοποιεί χρώματα. Το φως, σκόπιμα,  απουσιάζει εντελώς από τις σελίδες του βιβλίου. Σαν να μην υπάρχει ελπίδα. Η  θάλασσα απεικονίζεται μαυρόασπρη και δυσοίωνη. «Το μολύβι έχει μια ιδιαίτερη δυναμική. … Τα σχέδια με το μολύβι απέδωσαν την ένταση … των ταξιδιών του Ναζ», λέει ο εικονογράφος Β. Σελιμάς. Σκοτεινές οι εικόνες  στο κάρο, στο βαγόνι με τα πρόβατα, στο φορτηγό με τις κούτες, στο καράβι, στο σπίτι του Βερολίνου.

Μέσα από τις γραμμές του βιβλίου και με την αρωγή της γραμμής του μολυβιού, γεννιέται η ιστορία του Ναζ, ενός μικρού αγοριού, καλόκαρδου, συναισθηματικού και γενναίου. Από το σπιτικό του και την αγκαλιά της οικογένειας, θα φτάσει τελικά μόνος με την άδεια βαλίτσα του στον προορισμό του, το Βερολίνο. Εδώ θα δοκιμάσει, ίσως, την πιο τραγική απογοήτευση.

Ο  Ναζ είναι ένα ασυνόδευτο προσφυγόπουλο. Ταξιδεύει μόνος, χωρίς τους γονείς του. Τα χρήματα δεν φτάνουν για όλους,  και οι διακινητές, για αμφίβολα ταξίδια,  απαιτούν πολλά. Στο επικίνδυνο ταξίδι του, έχει μια παρηγοριά. Κρατάει  στη μνήμη του το αγαπημένο του παραμύθι. Του το έλεγε ο πατέρας του τα βράδια. Θυμάται ότι  ο Σεβάχ ο θαλασσινός πραγματοποίησε επτά περιπετειώδη ταξίδια, που τελικά είχαν ευχάριστη  έκβαση. Ο δεσμός του με τον ήρωα του παραμυθιού  φαίνεται ότι μειώνει το φόβο του. Οι περιπέτειες του Σεβάχ γίνονται το όχημα για να αντιμετωπίσει το αγόρι τη δική του πραγματικότητα.

Η Παιδική Λογοτεχνία με τη μορφή του παραμυθιού  γίνεται το καταφύγιο του Ναζ. Πολύ γρήγορα κατανοεί ότι το πρώτο του ταξίδι «δεν έμοιαζε καθόλου με του Σεβάχ». Επιμένει, όμως, να ονειρεύεται τον ήρωά του, γιατί έχει ανάγκη την ασφάλεια, την προστασία και την ελπίδα,  που του εξασφαλίζει το παραμύθι του.

«Δώσαμε όλα τα λεφτά και μπήκαμε σ΄ ένα καράβι, μαζί με πολλούς ακόμη. Κι έτσι άρχισε το πέμπτο μου ταξίδι … Με καράβι ξύλινο, σαν του Σεβάχ»,  λέει ο Ναζ. Μόνο που στα δικά του ταξίδια συναντάει την εκμετάλλευση, τη μοναξιά, το φόβο, τον εκβιασμό και τις ματαιωμένες προσδοκίες. Διασταυρώνεται με άπληστους διακινητές. Ένας παραδόπιστος βοσκός τον εγκαταλείπει στο βουνό, ανάμεσα σε λύκους και στρατιωτικές περιπολίες. Και όταν φτάνει σε μια πολιτεία, που στο βιβλίο δεν προσδιορίζεται γεωγραφικά, πιάνει δουλειά, δώδεκα ώρες την ημέρα. Το αφεντικό δεν τον πληρώνει ποτέ. Ο Ναζ εξακολουθεί να είναι,  ακόμη,  ένα αθώο  παιδί. Η Κρίσια, όμως,  συνομήλική του και συνταξιδιώτισσα φίλη του, επίσης μόνη και ασυνόδευτη, είναι πιο αποφασιστική, πιο διεκδικητική και λιγότερο αθώα.  Μέσα στο σαπιοκάραβο,  στοιβαγμένοι κι οι δυο ανάμεσα σε πολλούς, «η Κρίσια, καθώς έγειρε προς τα πίσω έπεσε στη θάλασσα. Κι αμέσως τη σκέπασαν τα κύματα». Ο Ναζ  όλο ελπίζει ότι κάποτε θα την ξανασυναντήσει. Η στιγμιαία συνάντηση μαζί της, μετά από καιρό, αποτελεί παιχνίδι του μυαλού ή πραγματικότητα;

Είναι πολλά τα βιβλία που μιλούν με συγκινητικό τρόπο για την προσφυγιά και προορίζονται για παιδιά. Τα βιβλία, όμως, με ανάλογο θέμα, που  απευθύνονται σε μεγαλύτερα παιδιά, σε αναγνωστικό κοινό εφήβων, είναι λίγα.                                                                                             Πώς να ομολογήσουν οι συγγραφείς  ότι οι ιδεοληψίες, ένθεν κακείθεν, υποσκάπτουν τη συνύπαρξη και την ένταξη; Πόσο δύσκολο είναι να διαλέξουν εφήβους ως ήρωες;  Πώς θα αποδώσουν τους χαρακτήρες τους; Πώς θα χρωματίσουν τις αντιφάσεις τους;  Σε ποιες λεπτομέρειες της ζωής τους μπορούν να σταθούν; Και, κυρίως, μπορούν να πουν γιατί συμβαίνει όλος αυτός ο ξεριζωμός; Ποιοι φταίνε για τις  εφιαλτικές καταστάσεις που βιώνουν ακόμη και τα παιδιά, ακόμη και οι νέοι; Ποιοι προκαλούν τόσο πόνο, τόσες απώλειες, τόσους  θανάτους;

Ελπίζω τα ίδια τα βιβλία, βιβλία για εφήβους,  κάποια στιγμή, με την πλοκή, τους χαρακτήρες και τις αφηγήσεις τους να μας δώσουν τις απαντήσεις. Προς το παρόν ας δεχτούμε ότι τα βιβλία Παιδικής Λογοτεχνίας  με τη θεματική τής προσφυγιάς αρδεύουν τον συναισθηματισμό και τη σκέψη μας σε πεδία επίκαιρα, και, μάλιστα το κάνουν με τόλμη, ειλικρίνεια και ανθρωπιά. Σαν να μας διαφυλάσσουν για να μην βουλιάξουμε στη μαζική συνείδηση. Σαν να μας ενθαρρύνουν να διατηρήσουμε μια καθαρή ματιά. Σαν να υπενθυμίζουν ότι δεν είναι … ντροπή να νιώθεις άνθρωπος. Και τότε αρθρώνουμε ή ακούμε τον ήπιο λόγο, που τον έχουμε ανάγκη κι  αυτές τις μέρες έχει λείψει από τον τόπο μας. Τα χειρότερα είναι, δυστυχώς,  μπροστά μας.